Ο άνθρωπος που σώζει τους παραδοσιακούς σπόρους από την εξαφάνιση

Η ιστορία ξεκινά τη δεκαετία του ’90 με τον Παναγιώτη Σαϊνατούδη, ένα πακετάκι σπόρους από τη Λατινική Αμερική, μια φυλή που είχε εξαφανιστεί και ένα μαύρο καλαμπόκι.

Για όσους δεν το γνωρίζουν ήδη, το Πελίτι είναι μια κοινότητα που ασχολείται με τη συλλογή, τη διατήρηση και τη διάδοση των σπόρων παραδοσιακών ποικιλιών.

Πίσω από την ιδέα –και την υλοποίηση- του Πελίτι βρίσκεται ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης.

Η αρχή

Όλα ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 1991 όταν αγόρασε από έναν φίλο του ένα πακέτο με σπόρους που έφερε από τη Λατινική Αμερική. Μέσα στο πακέτο υπήρχαν σπόροι από φυλές ινδιάνων. Οι φυλές είχαν ήδη εξαφανιστεί, οι σπόροι τους όμως συνέχιζαν να καλλιεργούνται. Αυτό τον συγκλόνισε. Αυτό το πακέτο στάθηκε η αφορμή να δημιουργήσει την πρώτη δράση στην Ελλάδα σε μη κυβερνητικό επίπεδο για το θέμα των παραδοσιακών ποικιλιών. Η προσπάθεια αυτή συνεχίστηκε μέσα από το «Εργαστήρι Οικολογικής Πρακτικής» στη Θεσσαλονίκη.

Το δεύτερο και καθοριστικό γεγονός έγινε τον Αύγουστο του 1992, στο χωριό του, στη Βαμβακούσα Σερρών. Όταν μοίραζε τα προσκλητήρια γάμου του αδερφού του, σε μια αυλή είδε ένα μαύρο κοντόροκοκαλαμπόκι. «Αυτό το καλαμπόκι μου άλλαξε τη ζωή», μου λέει.

Ρώτησε την ηλικιωμένη κυρία τι κάνει με τα καλαμπόκια, και του είπε ότι τα κάνει ποπ κορν για τα εγγόνια της, όπως διηγείται ο ίδιος. Αμέσως της ζήτησε λίγους σπόρους και εκείνη του έδωσε με χαρά. Τότε του ήρθε η ιδέα: σε κάθε σπίτι που θα πήγαινε, θα ζήταγε ό,τι σπόρους είχαν. Όταν ολοκλήρωσε την περιήγηση σε όλο το χωριό, είχε ήδη γεμίσει με μια αγκαλιά φασόλια, κολοκύθες, πεπόνια και πολλά άλλα. Αυτή ήταν η πρώτη του εξερευνητική αποστολή.

Το 1995 δημιούργησε το Πελίτι, με στόχο να κάνει ένα κέντρο για τη σωτηρία των ντόπιων ποικιλιών. Το όνομα είναι εμπνευσμένο από τη βελανιδιά που είχε το μέρος που ζούσε τότε, το Δασωτό Κ. Νευροκοπίου. «Πελίτ στα ποντιακά σημαίνει βελανιδιά» μου εξηγεί. «Η βελανιδιά ήταν ένα σημείο συνάντησης για τους ανθρώπους του χωριού, έτσι και το δικό μου «Πελίτι» ήθελα να είναι ένα σημείο συνάντησης για όλους τους ανθρώπους».

Το Πελίτι βασίζεται σε τρεις άξονες:

• τη συλλογή, διατήρηση και διάδοση παραδοσιακών ποικιλιών σπόρων: Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γίνονται εξερευνητικές αποστολές, οργανώνονται γιορτές όπου γίνεται ανταλλαγή σπόρων, παρέχεται εκπαίδευση σαν όποιον το επιθυμεί κ.α.
• την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών χωρίς χρήματα,
• τη δημιουργία μίας οίκο-κοινότητας με κεντρικό θέμα του παραδοσιακούς σπόρους.

Πριν γίνουν όμως όλα αυτά και φτάσουμε στη δημιουργία μιας μεγάλης τράπεζας σπόρων, ο Παναγιώτης είχε ξεκινήσει μόνος του το ταξίδι στην ιστορία και τη διατήρηση των σπόρων. Ξεκίνησε με τα πόδια και με ώτο-στοπ να μαζεύει σπόρους και να συναντά ανθρώπους.

Ταξίδευε όπου μάθαινε ότι υπάρχουν άνθρωποι που διατηρούν σπόρους. Την περίοδο 1995-2001 έζησε σε διάφορες περιοχές γι’ αυτό το σκοπό, με τελευταίο σταθμό εκείνης της περιοδείας τα Πομακοχώρια του νομού Ροδόπης.

Το 2001 οργανώνει την 4η Πανελλαδική Γιορτή Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών στην κεντρική πλατεία των Σερρών. Μια γιορτή που σηματοδοτεί το άνοιγμα του Πελίτι προς την κοινωνία, σύμφωνα με τον ίδιο.

Δωρεάν σπόροι

Μέχρι σήμερα το Πελίτι έχει διανείμει πάνω από 4.000 ποικιλίες σε περισσότερους από 200.000 ερασιτέχνες ή επαγγελματίες καλλιεργητές. Οι σπόροι βρίσκονται μέσα από τις εξερευνητικές αποστολές που οργανώνει, μέσα από τις γιορτές ανταλλαγής σπόρων και από καλλιεργητές που στέλνουν στο Πελίτι τους σπόρους τους. Επίσης, επειδή όλη η φιλοσοφία πίσω από τον Πελίτι είναι ότι οι σπόροι είναι κάτι ζωντανό και αν δεν καλλιεργηθούν ή αν δεν διατηρηθούν, θα χαθούν για πάντα, τους πολύτιμους αυτούς σπόρους μπορούν να τους προμηθευτούν χωρίς κόστος όσοι το επιθυμούν. Το Πελίτι κάθε χρόνο, από τον Οκτώβριο ως τον Ιανουάριο, έχει τη δυνατότητα να στέλνει σπόρους δωρεάν, σε όποιον το επιθυμεί.

Στο βίντεο που ακολουθεί μπορείτε να μάθετε πως μπορείτε να προμηθευτείτε τους σπόρους αυτούς.

Ένας άλλος τρόπος προμήθειας των σπόρων είναι μέσα από τις γιορτές σπόρων που οργανώνει η κοινότητα Πελίτι.

Μέσα από τη σελίδα του Πελίτι, υπάρχουν επίσης πολύ χρήσιμες συμβουλές για την καλλιέργεια και τη διατήρηση των σπόρων, όπως το βίντεο που δείχνει πώς μπορείτε να διατηρήσετε τους σπόρους της ντομάτας.

Όπως μου εξηγεί ο κ. Σαϊνατούδης, οι σπόροι διανέμονται όχι μόνο για τη διατήρηση της ποικιλίας, αλλά και για να μπορέσει να αυτονομηθεί ο καλλιεργητής, με την διατήρησή τους και τις επόμενες χρονιές. «Δίνουμε τους σπόρους με σκοπό να αυτονομηθεί ο καλλιεργητής, όχι μόνο στον τομέα της διατροφής του, να ξέρει δηλαδή τι βάζει στο τραπέζι του, αλλά και από εμάς. Δηλαδή να φτάσει σε ένα σημείο που να μη μας χρειάζεται. Αυτό έχει συμβεί σε πολλές περιπτώσεις ανθρώπων, το βλέπουμε και στις γιορτές μας. Τα πρώτα χρόνια όσοι ερχόντουσαν εδώ έπαιρναν ό,τι σπόρους έβρισκαν, ενώ τώρα ψάχνουν. Θα δουν αν έχουν ήδη τις ποικιλίες που προσφέρουμε και θα πάρουν μόνο όσες δεν έχουν».

Ο «καπλουτζάς» – ο «παππούς» των σταριών

Του ζητάω να μου απαριθμήσει κάποιους σπόρους που έχουν διασώσει με το Πελίτι. Πρώτο και καλύτερο μου αναφέρει τον «καπλουτζά», μονόκοκκο σιτάρι και χαρακτηρίζεται και ο «παππούς» όλων των σταριών. «Αυτό υπήρχε μόνο στην τράπεζα γενετικού υλικού και χάρη στο Πελίτι και τους συνεργάτες μας καταφέραμε σήμερα να υπάρχει στα χωράφια και στα ράφια».

Ο Βάγκνερ και οι ντομάτες

Μια άλλη ποικιλία που υπάρχει στο Πελίτι είναι ένας παλιός σπόρος ντομάτα, η λεγόμενη «ιταλική», από την περιοχή της Καρδίτσας. Από αυτή τη ντομάτα φτιάχνεται μια εξαιρετική σάλτσα, που έχει ταξιδέψει σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, ενώ πρόσφατα πρωταγωνίστησε σε πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ. Το «Oταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες», τη Μαριάνας Οικονόμου, αφηγείται πώς αυτός ο παλιός σπόρος ντομάτας, με τη βοήθεια της μουσικής του Βάγκνερ  διείσδυσε στην παγκόσμια αγορά.

Η λύση στην κλιματική αλλαγή

-Τι διαφορετικό έχουν οι ποικιλίες που έχετε εσείς από αυτές που μπορεί να βρει ο καθένας στο εμπόριο.

-Καταρχήν, οι παραδοσιακές ποικιλίες είναι ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας μας, του πολιτισμού μας. Κάποιες έχουν μία ιστορία χιλιάδων χρόνων στον ελλαδικό χώρο. Είναι προσαρμοσμένες στο κλίμα μας και τώρα με την κλιματική αλλαγή, προσαρμόζονται καλύτερα στις αλλαγές του καιρού, συγκριτικά με τους σπόρους των εταιρειών».

-Τι εννοείτε προσαρμόζονται με την κλιματική αλλαγή;

-Για να φτάσει μία τέτοια ποικιλία σε εμάς, έχει περάσει μία σειρά από «τεστ» που της κάνει η ίδια η φύση. Δυνατούς ανέμους, βροχές, ξηρασία, ασθένειες. Και καταφέρνει κάθε χρόνο και επιβιώνει. Αυτά τα χαρακτηριστικά, αυτές οι αντοχές που αποκτά, περνούν στο DNA τους και γι’ αυτό μπορούν και προσαρμόζονται. Γι’ αυτό βλέπουμε να αξιοποιούν εντελώς φτωχά εδάφη, να αναπτύσσονται σε περιοχές με μεγάλη αλατότητα κ.ο.κ. Αλλιώς δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν. Έτσι, οι παραδοσιακές ποικιλίες είναι μία λύση στο θέμα της κλιματικής αλλαγής.

Η άλλη μεγάλη διαφορά αυτών των σπόρων με εκείνους του εμπορίου είναι ότι ο αγρότης-καλλιεργητής μπορεί κάθε χρόνο να κρατάει τον δικό του σπόρο, χωρίς να χρειάζεται να απευθύνεται κάθε χρόνο σε εταιρεία. «Έτσι γίνεται ανεξάρτητος και αυτάρκης, γνωρίζει ο ίδιος τι ποικιλίες έχει, ξέρει τι βάζεις στο τραπέζι του, βοηθάει την υγεία του αλλά και το περιβάλλον γιατί χρησιμοποιεί λιγότερα φάρμακα και λιπάσματα για την ανάπτυξη αυτών των σπόρων».

-Τι αποτελέσματα έχετε δει αυτά τα 25 χρόνια που υπάρχει το Πελίτι;

-Πλέον υπάρχει μια μεγάλη αφύπνιση στην κοινωνία και γενικότερα στον πλανήτη για τις παραδοσιακές ποικιλίες. Πριν από 25 χρόνια το θέμα των παραδοσιακών ποικιλιών ήταν κάτι άγνωστο, ενώ σήμερα απασχολεί πάρα πολλούς ανθρώπους. Έχουν επίσης δημιουργηθεί πάρα πολλές άλλες ομάδες, πέρα από το Πελίτι, κάτι που είναι πολύ ενθαρρυντικό, γιατί δείχνει ότι το θέμα των παραδοσιακών ποικιλιών μπαίνει στην προτεραιότητα των ανθρώπων. Ο καθένας βέβαια το προσεγγίζει από μία τελείως διαφορετική πλευρά. Κάποιος μπορεί να το προσεγγίζει από το θέμα της ποιότητας της διατροφής του, άλλος από το θέμα της αντίστασης στις εταιρείες, άλλος από την ιστορική αξία που έχουν οι σπόροι. Αυτό που λέω συνήθως είναι ότι ο καθένας από μας είναι μοναδικός και σπουδαίος, ανεξάρτητα από την πολιτική, οικονομική και κοινωνική του θέση, και καθημερινά με το πιρούνι μας επιλέγουμε το μέλλον ολόκληρου του πλανήτη. Είναι πολύ σημαντικό ο καθένας μας να δει το δικό του κομμάτι ευθύνης για τα πράγματα που συμβαίνουν και να αλλάξει ότι μπορεί να αλλάξει.

-Πιο είναι το επόμενο σας σχέδιο;

-Ο επόμενος μεγάλος στόχος του Πελίτι είναι η δημιουργία ενός κτηρίου μιας τράπεζας σπόρων για να φιλοξενήσει τους σπόρους που διασώζει.

Τέλος ο κ. Σαϊνατούδης μας κάλεσε στις 25 Απριλίου 2020 στην 20η Γιορτή Σπόρων που θα γίνει στη γη του Πελίτι.

Πηγη /www.huffingtonpost.gr