17 Δεκεμβρίου 2015
Η Κοινωνική Οικονομία αποτελεί έναν τομέα της οικονομίας ιδιαίτερα αναπτυγμένο στην Ευρώπη, τη Βόρεια και τη Λατινική Αμερική, καθώς προσφέρει θέσεις εργασίας και προϊόντα ή υπηρεσίες που καλύπτουν ανάγκες της κοινωνίας, στην Ελλάδα βρίσκεται ακόμα σε νηπιακό στάδιο.
Για την κυβέρνησή μας η Κοινωνική Οικονομία είναι σημαντικό μέρος της στρατηγική μας για την παραγωγική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανασυγκρότηση.
Ταυτοχρόνως, η Κοινωνική Οικονομία είναι ένα βήμα προς τα εμπρός σε ό,τι αφορά την επιλογή των προσφερόμενων αγαθών ή υπηρεσιών, και σε ό,τι αφορά την οργάνωση της εργασίας και της διοίκησης. Ο τομέας αυτός που έχει στον πυρήνα του την κάλυψη κοινωνικών αναγκών, αλλά και τη δημοκρατική οργάνωση και τον ισότιμο καταμερισμό εργασίας, αποτελεί ένα εργαστήριο όπου δοκιμάζονται νέες λογικές για τις παραγωγικές επιλογές, τις επιλογές για την προσφορά υπηρεσιών, αλλά και για τον καταμερισμό των γνώσεων και τη δημοκρατία στους χώρους εργασίας.
Ο ρόλος της Κοινωνικής Οικονομίας είναι επίσης κρίσιμος κατά τη σημερινή φάση της ανασυγκρότησης της οικονομίας, που παρατηρείται μια συρρίκνωση της επιχειρηματικότητας και της δυνατότητας του ιδιωτικού τομέα να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες σχετικά με την προσφορά αναγκαίων αγαθών και υπηρεσιών. Η αντιμετώπιση της ανεργίας, η αξιοποίηση του διαθέσιμου στην Ελλάδα ανθρώπινου δυναμικού, ιδιαίτερα των νέων με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, μπορεί να επιταχυνθούν σημαντικά με την ανάπτυξη και την υποστήριξη συνεργατικών και συνεταιριστικών πρωτοβουλιών.
Η υποστήριξη των κοινωνικών πρωτοβουλιών απαιτεί από την πλευρά μας την άσκηση νέων πολιτικών σε τρία διαφορετικά επίπεδα:
α) στην υψηλή ιεράρχηση της ανάπτυξης της κοινωνικής οικονομίας, στο πλαίσιο της σχεδιασμού της ανασυγκρότησης,
β) στη δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου συμβουλευτικής δράσης σε σχέση με τις κοινωνικές πρωτοβουλίες, και τέλος
γ) στις μορφές που πρέπει να πάρει η οικονομική στήριξη των εγχειρημάτων, και τα χρηματοδοτικά εργαλεία που θα χρησιμοποιηθούν.
Εξαιρετικά επίκαιρο είναι το θέμα της αξιοποίησης του παραγωγικού δυναμικού πτωχευμένων ή εγκαταλειμμένων παραγωγικών μονάδων και η παραχώρησή τους σε συνεταιρισμούς εργαζομένων στις επιχειρήσεις αυτές, ή άλλων ανέργων. Πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις έχουν εγκαταλειφθεί από τους ιδιοκτήτες ή τους μετόχους τους και παρά τις δυνατότητες ανάπτυξής τους δεν ενδιαφέρουν κανέναν εκτός από τους εργαζόμενους που χρειάζονται να εργαστούν και να ζήσουν τις οικογένειές τους. Είναι ένα εγχείρημα στο οποίο όλοι μας, στον τομέα ευθύνης του και βάσει της τεχνογνωσίας κάθε υπουργείου, θα πρέπει να συνδράμουμε σε επίπεδο σχεδιασμού και υλοποίησης.
Θα αναφερθώ σε μερικές μόνο παραγωγικές περιοχές, κλάδους τους οποίους εμείς σχεδιάζουμε να χρηματοδοτήσουμε και στους οποίους η Κοινωνική Οικονομία έχει πολλές δυνατότητες ανάπτυξης.
Στον αγροτικό τομέα μπορούν να αναπτυχθούν συνεταιριστικές πρωτοβουλίες για τη μείωση ή υποκατάσταση των εισαγωγών, την ποιοτική αναβάθμιση υπαρκτών δραστηριοτήτων ή τη δημιουργία νέων, για την ανάπτυξη σε τοπικό επίπεδο ποιοτικών παραγωγικών δραστηριοτήτων και τη δικτύωσή τους σε ουσιαστικό βαθμό με τον τουρισμό. Παράλληλα, στόχος μας είναι, όπως περιγράφεται και στον στρατηγικό σχέδιο της «έξυπνης εξειδίκευσης» των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ της νέας προγραμματικής περιόδου 2014 – 2020, να αναπτυχθεί η ερευνητική δραστηριότητα η οποία στηρίζει την ανανέωση και βελτίωση των προϊόντων και την καινοτομία, και απασχολεί επιστημονικό δυναμικό σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο.
Σε ό,τι αφορά τον τουρισμό και την αξιοποίηση του πολιτισμικού κεφαλαίου της χώρας, σκοπεύουμε να υποστηρίξουμε την ανάπτυξη κοινωνικών εγχειρημάτων, σε όλες τις περιοχές της χώρας. Ο εμπλουτισμός του λεγόμενου τουριστικού προϊόντος με την προσφορά υπηρεσιών που έχουν σχέση με τον πολιτισμό, το περιβάλλον, ή την ποιότητα ζωής, είναι η αναγκαία επιλογή για να διευρυνθεί η τουριστική περίοδος, να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και να προστατευθεί το περιβαλλοντικό και πολιτιστικό κεφάλαιο της χώρας.
Η δημιουργία σε τοπικό επίπεδο συνεταιρισμών αξιοποίησης ΑΠΕ αποτελεί μια ευρωπαϊκή τάση η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί και να ενισχυθεί, αν θέλουμε να ανταποκριθούμε στο σχετικό σχεδιασμό και να αποφύγουμε φαραωνικές εγκαταστάσεις που προκαλούν δικαιολογημένες αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών και επιβαρύνουν άμεσα και μακροπρόθεσμα το περιβάλλον. Η ανάληψη πρωτοβουλιών από τις τοπικές κοινωνίες στον ενεργειακό τομέα, έχει αναγνωρισμένη σημασία σε ό,τι αφορά την ευαισθητοποίηση των κοινωνιών αυτών σχετικά με τα ενεργειακά ζητήματα και ειδικότερα την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Έχουμε αξιοπρόσεκτα παραδείγματα συνεταιριστικών πρωτοβουλιών σχετικά με την ανακύκλωση σε τοπικό επίπεδο, με τη διαλογή στην πηγή και την κομποστοποίηση, που αποτελούν τη βάση ενός βιώσιμου προγράμματος διαχείρισης των απορριμμάτων. Υπάρχει επίσης διαπιστωμένο ενδιαφέρον για ανάπτυξη δραστηριοτήτων κυκλικής οικονομίας, ώστε να ανακυκλώνονται συσκευές και μηχανήματα, και να απασχολούνται τεχνίτες, οι οποίοι μπορούν να συνεταιριστούν ή και να δημιουργήσουν μικρές επιχειρήσεις.
Υπάρχουν επίσης σημαντικές δυνατότητες δημιουργίας συνεταιρισμών στον κλάδο της παραγωγής λογισμικού, που να καλύπτουν την αυξανόμενη εγχώρια ζήτηση και τη ζήτηση σε ό,τι αφορά το ελεύθερο λογισμικό. Υπάρχει σήμερα έτσι κι αλλιώς μια σημαντική κινητικότητα και επενδυτικό ενδιαφέρον στον τομέα των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών, στην οποία μπορούν να ενταχθούν και κοινωνικές πρωτοβουλίες πέρα από τις ιδιωτικές επιχειρηματικές.
Η διεθνής πρακτική, και ιδιαίτερα η ευρωπαϊκή, δείχνουν ότι η ανάπτυξη της Κοινωνικής Οικονομίας μπορεί να ενθαρρυνθεί και να επιταχυνθεί μέσω της δημιουργίας των κατάλληλων και αποτελεσματικών δομών υποστήριξης αυτών των εγχειρημάτων. Οι δομές αυτές πρέπει πριν απ’όλα να προσανατολίζουν τα εγχειρήματα προς επιθυμητές και βιώσιμες κατευθύνσεις, οι οποίες περιέχονται στον εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό σχεδιασμό. Και να αξιολογούν και να υποστηρίζουν τη βιωσιμότητα τους στις συγκεκριμένες συνθήκες της σημερινής περιόδου. Παράλληλα, οι δομές υποστήριξης της Κοινωνικής Οικονομίας μπορούν να λειτουργούν συμβουλευτικά σε ό,τι αφορά την εξεύρεση και εκπαίδευση του αναγκαίου ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και τα ζητήματα οργάνωσης και διοίκησης των παραγωγικών δραστηριοτήτων ή της προσφοράς υπηρεσιών.
Στο πλαίσιο αυτό, σε συνεργασία με την αρμόδια υπουργό η οποία έχει την ευθύνη σχεδιασμού των προγραμμάτων Κοινωνικής Οικονομίας, θα προχωρήσουμε το αμέσως επόμενο διάστημα στην έκδοση πρόσκλησης για τη «Δημιουργία Περιφερειακών Μηχανισμών Υποστήριξης για την ανάπτυξη και προώθηση των κοινωνικών επιχειρήσεων» (Επενδυτική Προτεραιότητα 9.5 του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΕΠΑΝΑΔ).
Μία δεύτερη παρέμβαση της ίδιας επενδυτικής προτεραιότητας είναι η «Ενίσχυση για την έναρξη δραστηριότητας και τη λειτουργία των κοινωνικών επιχειρήσεων μέσω επιχορηγήσεων ή/και με την αξιοποίηση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων». Ο προϋπολογισμός των δύο αυτών παρεμβάσεων αθροίζει στα 57, 3 εκατομμύρια ευρώ.
Η οικονομική και χρηματοδοτική υποστήριξη των εγχειρημάτων Κοινωνικής Οικονομίας μπορεί να πάρει τις μορφές των επιδοτήσεων ή του δανεισμού. Για να υπάρξει δανεισμός μικρών συνεργατικών και συνεταιριστικών εγχειρημάτων είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν χρηματοδοτικά εργαλεία ικανά να προσφέρουν μικρο-πιστώσεις, αλλά και να επωμιστούν το σχεδιασμό που έχει αποφασιστεί σε πολιτικό επίπεδο (εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό). Στην κατεύθυνση αυτή, το Υπουργείο Οικονομίας έχει προχωρήσει στη σύσταση ομάδας εργασίας που εξετάζει την αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων για την ενίσχυση της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, τμήμα της οποίας αποτελούν και τα εγχειρήματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας.
Πέρα από τις παρεμβάσεις 57 εκ. € που χρηματοδοτούνται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΕΠΑΝΑΔ) οι οποίες θα στηρίξουν οριζόντια και στοχευμένα την προώθηση και ανάπτυξη εγχειρημάτων κοινωνικής οικονομίας, υπάρχει ιδιαίτερη πρόβλεψη (επενδυτική προτεραιότητα 9.5) σε κάθε ένα από τα 13 περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα για τη χρηματοδότηση κοινωνικών εγχειρημάτων τοπικού ή περιφερειακού χαρακτήρα. Η συνολική δημόσια δαπάνη που έχει προϋπολογισθεί στα ΠΕΠ για το σκοπό αυτό υπερβαίνει τα 79 εκ. € (για την Περιφέρεια Αττικής 26,5 εκ. €, για την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη 12 εκ. €).
Πέρα από αυτές τις αμιγώς στοχευμένες στην κοινωνική οικονομία δράσεις, οι κοινωνικές επιχειρήσεις περιλαμβάνονται ισότιμα με τις υπόλοιπες νομικές μορφές επιχειρήσεων στις προσκλήσεις όλων των τομεακών επιχειρησιακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2014-20. Αναφέρω ενδεικτικά τις 4 προδημοσιεύσεις του ΕΠΑΝΕΚ (αμέσως μετά τις γιορτές θα εκδοθούν οι επίσημες προσκλήσεις) και το πρόγραμμα ενίσχυσης της απασχόλησης και της ρευστότητας του ΟΑΕΔ.
Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να επισημάνω ότι το θεσμικό πλαίσιο για την Κοινωνική Οικονομία που σύντομα θα κατατεθεί στο Ελληνικό Κοινοβούλιο από το αρμόδιο Υπουργείο, θα αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο στην προσπάθειά μας να χρηματοδοτήσουμε και να ενισχύσουμε πραγματικά εγχειρήματα Κοινωνικής Οικονομίας και να μην επαναλάβουμε στρεβλώσεις του παρελθόντος, όταν σε πολλές περιπτώσεις η προσχηματική χρήση της νομικής μορφής των ΚΟΙΝΣΕΠ οδήγησε σε φαινόμενα εργασιακής εκμετάλλευσης που καμία σχέση δεν έχουν με τις αρχές της Κοινωνικής Οικονομίας.
Η Κοινωνική Οικονομία αποτελεί το κατεξοχήν πεδίο της οικονομίας που μπορεί και πρέπει να συμβάλει στην αλλαγή του συσχετισμού προς όφελος του κόσμου της εργασίας, υποστηρίζοντας τις κατηγορίες του πληθυσμού και εκείνα τα παραγωγικά υποκείμενα που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση. Αποτελεί λοιπόν μια από τις αιχμές του στρατηγικού μας σχεδίου και της υλοποίησης από τώρα των θεσμικών και αναπτυξιακών του στόχων, στο πλαίσιο του παράλληλου προγράμματος.
Σε ό,τι αφορά τέλος τα προγράμματα των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων που αποτελούν τη βασική πηγή χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας για το επόμενο πολύ κρίσιμο διάστημα, ο κλάδος της Κοινωνικής Οικονομίας είναι αυτός που συμπυκνώνει καλύτερα τους τρεις κεντρικούς άξονες πάνω στους οποίους θέλουμε να κατευθυνθεί το ΕΣΠΑ της νέας προγραμματικής περιόδου:
ΕΡΓΑΣΙΑ – ΑΝΑΠΤΥΞΗ – ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ
